Over de kip en het ei, of de gebraden haan zijn.
Is een gebraden haan lekkerder dan een gebraden hen, of is het juist andersom? In snackbars en café-restaurants werd van oudsher vaak een gebraden half haantje op het menu gezet, terwijl in andere restaurants gebraden kip werd geserveerd. Daarbij bleef in het midden of het hier een haan of een hen betrof. Een wat oudere hen, die niet voldoende eieren meer legde werd dan als vanzelf tot soepkip gepromoveerd. Hoewel dat niet echt als een promotie geldt. ‘Soepkip’ wordt ook als scheldwoord voor een dom persoon of een onnozelaar gebruikt en schijnt meestal van toepassing te zijn op een vrouw. In de kinderserie ‘Ernst, Bobbie en de rest’ wordt het veelvuldig gebruikt en zij hebben er zelfs een liedje over gemaakt: ‘Je bent een soepkip!’.
Nu kun je wel een gebraden haan uithangen, maar geen gebraden kip. Zou dat met de oorsprong van de uitdrukking te maken hebben? Dat is dus niet duidelijk. We weten eenvoudig niet waar de uitdrukking vandaan komt. Sommigen beweren dat er herbergen bestonden met een uithangbord met een geschilderde gebraden haan erop als reclame voor de ter plekke te nuttigen maaltijd. De gebraden haan was dus echt uitgehangen. Helaas wordt deze lezing gelogenstraft doordat de uitdrukking al ouder is en in de vorm van ‘de gebraden haan maken’ of ‘spelen’ gebruikt werd, net zoals men ‘de vrome gelovige’ kon uithangen. ‘Uithangen’ moest dus niet letterlijk genomen worden. En waarom moest de haan gebraden zijn?
‘De gebraden haan uithangen’ betekent laten zien hoe rijk of belangrijk je bent. Een beetje een opschepper dus. Een haan loopt vaak met de borst vooruit belangrijk te zijn voor zijn hennen, ook opschepperig gedrag. Wanneer men ervan uitgaat dat ‘gebraden’ in spreektaal vaak als ‘gebrajen’ wordt uitgesproken en in diverse tongvallen hetzelfde klinkt als ‘gebreien’, kan men zich voorstellen dat het over militairen gaat, die, behangen met koorden, medailles en versierselen, zichzelf met de borst vooruit presenteren aan het soldatenvolk. Dat zou hen dan hebben benoemd als ‘gebreien haantjes’, wat verbasterde tot ‘de gebraden haan’. Maar ook dat is geheel speculatief. Op de avonddis van de gemiddelde burger verscheen als hoofdgerecht gewoonlijk een stuk rundvlees. Een gebraden haan serveren zou dan van een ongehoorde weelde getuigen en teken van verspilling zijn en een poging boven de stand te willen leven.
Dan rest er nog een oud sprookje over een vrouwtje dat één kip had, die op een dag twee eieren legde: een wit en een zwart. Dat zwarte ei werd door de koning gekocht en door de koningin in haar boezem uitgebroed. De haan die eruit kwam bleek zeer brutaal en veeleisend. Hij scheet alles onder en pikte eten van de borden van de koning en de koningin. De koning liet uiteindelijk de haan slachten, plukken en braden, maar die vloog weer onbeschadigd uit de braadpan en werd nog onuitstaanbaarder. Zelfs toen hij op aanraden van de kip van het oude vrouwtje als zoon van de koning was aangenomen en in een jongen veranderd. Ook het afsnijden van zijn hanenkam en de sporen hielpen niet. Pas toen de koning hem onthoofde en het vrouwtje het hoofd weer terugzette werd de prins een gewone prins en leefde nog lang en gelukkig. Maar omdat dit verhaal maar in één Italiaans sprookjesboek voorkomt en verder bij ons onbekend is, slechts besproken in het tijdschrift ‘Noord en Zuid’, jrg.23 uit 1900, zal ook deze verklaring een slag in het donker zijn. Maar een leuk verhaaltje is het wel!
Reacties
Een reactie posten