WOORD VAN DE WEEK:
WRINGEN
Wringen betekent ‘draaiend samenpersen’. Daarmee is ‘uitwringen’ eigenlijk dubbelop, het uitgewrongene wordt al draaiend samengeperst, dus is ‘wringen’ een voldoende omschrijving. Het is ook al een heel oud woord en komt al voor 1100 voor in het Oudsaksisch als ‘wringan’ en in dezelfde periode in het Oudhoogduits als ‘ringen’, dat ook na 1200 in het Nederlands geschreven wordt, maar gek genoeg met de betekenis van ‘worstelen’. Misschien dat daarom bij worstelen en boksen nog steeds van een ‘ring’ wordt gesproken, ook al is het strijdtoneel vierkant. ‘Ringen’ heeft dus al heel vroeg een betekenisverandering ondergaan.
In 1290 schreef men ‘Hi wranc sine hande ende trac sijn haer’, oftewel ‘hij wrong zijn handen en trok aan zijn haren (van wanhoop)’. In andere Oudgermaanse talen komen er alleen klankveranderde vormen voor, zoals ‘rengja’, ‘verdraaien’ in het oudnoors, afkomstig van de proto-Germaanse werkwoordsvorm ‘wrangijan’. Het Oudengelse ‘wrencan’ van voor 1100 werd na 1700 ‘wrench’, wat tot op de dag van vandaag het woord voor een Engelse sleutel is. Die wordt tenslotte ook gedraaid. O krijgen woorden door de eeuwen heen een andere spelling en betekenis. Of er een relatie is met latijn, Grieks of zelfs Sanskriet is onzeker, maar niet onmogelijk.
Van ‘wringen’ zijn een paar andere woorden afkomstig. Een afgeleide ervan is bijvoorbeeld ‘wrang’, zuur of spijtig. Omdat bij iets zuurs de mond vertrekt, kan dat de oorsprong van deze vorm van wringen zijn: verdraaid en van daaruit de betekenis van krom of afwijkend gekregen. Ook de haarwrong is van ‘wringen’ afkomstig, in elkaar gedraaid haar tenslotte. Net als wrongel, in een doek gedraaide gestremde melk.
Er zijn ook diverse uitdrukkingen met ‘wringen’: ‘ieder weet het best waar hem de schoen wringt’. Een uitdrukking die we al in de 16e eeuw tegenkomen: ‘een yeghelyck weet best, waar hem zynen schoen dwinght’, maar de oorsprong zou wel eens in het oude Griekenland kunnen liggen. De schrijver en historicus Plutarchus verhaalt van een Romeins edelman die door zijn vrienden berispt wordt omdat hij zich van zijn knappe en rijke vrouw heeft laten scheiden. Deze antwoordt daarop door zijn voet uit te steken en te zeggen: ‘et hic soccus quem videtis, videtur vobis novus et elegans, sed nemo scit praeter me ubi me premat.’ Wat betekent ‘en deze sok die je ziet, lijkt je nieuw en elegant, maar niemand weet behalve ik waar hij me moet drukken.’ Waarmee we tegelijkertijd de oorsprong van het woord ‘sok’ hebben gevonden, al was een ‘soccus’ eigenlijk een kleine Griekse schoen, een soort slof, maar dat terzijde.
De wringer, om het water uit het wasgoed te persen, is met de komst van de centrifuge uit het huishouden verdwenen. Het apparaat, dat pas in 1843 in combinatie met een wastobbe in Amerika werd uitgevonden, bestond uit twee rubberen rollen waar het wasgoed tussendoor werd gedraaid. Een grotere vorm daarvan was de mangel, die alleen nog op industrieel niveau wordt gebruikt. Klein witgoed werd met de mangelplank behandeld: rond een stok gedraaid werd het water er met de plank uitgedrukt. In soldatentaal betekent ‘de heupen uitwringen’ een grote boodschap doen, waar ‘de kloten uitwringen’ urineren betekent. De vrouwelijke versie luidt dan ‘de pruim uitwringen’, een uitdrukking die onder studenten gebezigd wordt.
Dergelijk taalgebruik kan men slechts handenwringend aanhoren…
Reacties
Een reactie posten