Salon van Weleer

WOORD VAN DE WEEK Kriel Een stukje geschiedenis: in 1555 begon de van oorsprong Franse Christoffel Plantijn in Antwerpen een drukkerij, die zou uitgroeien tot een van de grootste boekdrukkerijen van Europa. Plantijn was een handig zakenman en drukte voor humanisten, protestanten en katholieken. Hij werkte voor Filips II van Spanje, maar ook voor de grootste humanist na Erasmus, Justus Lipsius, maar had ook het monopolie op het drukken van missalen en brevieren voor de katholieke kerk. In 1558 trad er een zekere Corneel Kriel bij hem in dienst, eerst als knechtje dat de letters moest onderhouden, maar al snel ook als corrector en vertaler. Maar het meeste werk ging zitten in het Dictionarium Teutonico-latinum, het eerste Latijns-Nederlandse woordenboek uit 1574. De derde druk uit 1599, die bekend staat als ‘de Kiliaan’, werd de standaard op het gebied van lexicografie: het samenstellen van woordenboeken. In 1864 publiceerden de neven I. M. Calisch en N. S. Calisch een ‘Nieuw Woordenboe...

RECEPT VAN WELEER Zomerse wortelschotel Vanuit de slaapkamer van mevrouw Belle de Fleurdelis op de tweede verdieping van de villa van Weleer klonk luid gezang. Dat kon mevrouw Belle niet zelf zijn, die zong zelden en dan alleen in gezelschap bij bijzondere gelegenheden en begeleidt door een of meerdere muzikanten. Op piano en dwarsfluit, bijvoorbeeld, daar kende zij enkele prachtige liederen mee, met name kerstliederen. Maar luid liederen galmen was niet iets dat men van mevrouw kon verwachten. Nee, het moest iemand van het personeel zijn die zijn of haar goede humeur de vrije loop liet. Het was tenslotte een mooie zomerdag in september en die liet Sophie, de 1e huishoudster van mevrouw, want zij was het, zich niet ontnemen. Al zingend veegde zij de houten vloer van de slaapkamer en nam daarna de oude vertrouwde mop ter hand om de vloer een welverdiend sopje te geven. Daarna wreef zij met meubelolie het teakhouten nachtkastje en het hoofdbord en het voeteneind van het royale tweeperso...

FOTO VAN WELEER Monument op de Dam Op 4 mei worden in ons land de doden herdacht. Aanvankelijk alleen de gevallen militairen en verzetsstrijders, sinds 1960 ook de weggevoerde en vermoorde Joden, waarna vanaf 1961 ook de aan Nederlandse zijde gevallenen bij andere conflicten, zoals de politionele acties in Indië en VN-vredesoperaties in bijvoorbeeld Libanon, Bosnië en Afghanistan. De allereerste dodenherdenking was al op 9 mei 1945 op de Dam in Amsterdam, terwijl de eerste Nationale Dodenherdenking op 31 augustus 1945, de verjaardag van Koningin Wilhelmina in het Olympisch Stadion werd gehouden. De jaren erna gebeurde dat op 4 mei.  In 1947 werd op de Dam een gedenkmuur opgericht met daarin 11 urnen met aarde van fusilladeplaatsen uit elke provincie. Later wordt daar nog een urn bijgeplaatst met aarde van 22 erevelden uit Nederlands-Indië. In 1956 wordt het huidige Nationaal Monument onthuld, waar vanaf 1961 ook de Nationale Dodenherdenking plaatsvindt en vanaf 1988 niet meer om 4...

OUD EN WIJS VOOR SCHUT GAAN. Waar komt deze uitdrukking vandaan?   Voor schut staan, of lopen, is niet leuk. Je staat voor gek en iedereen kan het zien. Er wordt om je gelachen, sommige mensen wijzen je zelfs na. Mijn moeder zei het wel, wanneer ik haar er op attent maakte dat zij ‘vlagde’; dat wilde zeggen dat haar onderjurk zichtbaar was onder haar jurk uit, ‘Och, daar loop ik weer voor schut.’ Nu zijn er ergere dingen in het leven dan ‘vlaggen’, maar het middelpunt van spot zijn maakt onzeker en je gaat je schamen, want je wordt, al is het maar even, buiten de maatschappij geplaatst en je raakt je sociale positie kwijt. Soms is die simpelweg weer terug te krijgen, door bijvoorbeeld je onderjurk op te halen. ‘Voor schut’ is een verbastering van ‘verschut’, dat arresteren of betrappen betekent, tenminste, in het Bargoens, de taal van reizigers, zwervers en boeven. Die taal ontwikkelde zich overigens tot twee tamelijk verschillende; die van de reizigers en die van de criminelen. Ma...

SPOTPRENT VAN WELEER: HET EINDE VAN HET OTTOMAANSE RIJK, of hoe de Sint uiteindelijk uit Spanje kwam.  Sinterklaas komt uit Myra en dat ligt in Turkije. Mis. Toen de latere Sint leefde, was het gebied waar hij woonde onderdeel van het Oost-Romeinse Rijk en kwam hij uit wat toen Lycië heette. Patara is een bekende stad in Lycië en het is bekend om de monumentale rotsgraven bij Kaunos, die doen denken aan de stad Petra in Jordanië. Turkije bestaat als staat pas sinds 1923. Tussen de Romeinse tijd, ook wel Byzantium geheten, en de zelfstandigheid ligt een periode die het Ottomaanse Rijk wordt genoemd. Op de vlucht voor de invallen van Mongolen in de 10e eeuw trokken Turkse nomadenvolkeren uit Centraal-Azië naar het westen. Onderweg bekeerden zij zich tot de Islam en kwamen in Byzantium terecht. Daar ging natuurlijk wel wat tijd overheen en veel vechten en veldslagen. Het Byzantijnse Rijk verzwakte en de verschillende prinsdommen in Anatolië verenigden zich tot één rijk onder Osman Ga...

WOORD VAN DE WEEK VIJG, VAN OOR- TOT PAARDEN- De vijg is een van de oudste plantensoorten die wij kennen. Het is de eerste die in de Bijbel wordt genoemd, als leverancier van de bladeren waarmee Adam en Eva hun schaamte bedekken na het eten van de appel van de boom van de kennis van goed en kwaad. De bladeren van de Ficus carica, zoals de botanische naam luidt, zijn er groot genoeg voor. Het geslacht ficus kent wel 600 tot 1000 verschillende bomen en struiken die voorkomen van het Middellandse Zeegebied tot Azië, Noord-Afrika, de Maleisische Archipel en zelfs Polynesië. Het kunnen struiken zijn, klimop of enorme bomen die zo groot kunnen worden dat, volgens de overlevering, Alexander de Grote er met zijn hele leger onder kon schuilen. Voor de Romeinen was de vijgenboom belangrijk, omdat het kribje van Remus en Romulus in een vijgenboom vast kwam te zitten op de plek waar later Rome gebouwd zou worden. De Ficus benghalensis of banyanboom kan volgens een Indiase legende door geesten bewo...

RECEPT VAN WELEER Bierstoofpot Sophie, de 1e huishoudster van mevrouw Belle de Fleurdelis kwam op haar oude vertrouwde stalen ros de hoek omgefietst van de villa van Weleer. Daar was de keukendeur van de villa waar de Franse chef-kok Louis de scepter zwaaide. Ze stopte, stapte af en zette de fiets tegen de keukenmuur. Haar oog viel op een krat lege bierflesjes naast de keukendeur. Dat was een beetje vreemd, ze kende Louis niet als iemand die in een dag, of zelfs twee, een hele krat bier leegdronk. Daar moest zij het hare van weten! Door de ruitjes in de keukendeur zag zij hem bezig aan de grote tafel in het midden van de keuken. Nadat zij naar binnen was gestapt vroeg ze de chef: ‘Zo, Louis, heb je een feestje gehad? En ik was niet uitgenodigd?’ ‘Quoi? Waar heb je het over?’, de kok keek haar wat onnozel aan. ‘Een hele krat bier leeggemaakt en ik weet van niets!’, was het antwoord. Er ging de chef een lichtje op: ‘Ah, naturellement! Dat is van eergisteren, 23 april is de Tag des Deutsc...

FOTO VAN WELEER 23 april 1945: door een witte bus uit het kamp gered. Op 23 april 1945 en de dagen erna werden er ongeveer 15.000 gevangenen gered uit het concentratiekamp Neuengamme, dat ongeveer 18 kilometer ten zuidoosten van Hamburg lag. Het werd als concentratiekamp in december 1938 geopend, als leverancier van personeel voor de SS-steenfabriek. Het was geen vernietigingskamp en er was dus ook geen gaskamer, maar desondanks stierven er bijna 45.000 mensen aan voedselgebrek en epidemieën. Er hebben een aantal Nederlanders gezeten, waaronder 601 mannen uit Putten als vergelding voor een aanslag op een wagen met Duitse officieren. Ook de latere journalist W.L. Brugsma zat er en overleefde. De Duitse tandarts Frits Pfeffer, die met de familie Frank in het Achterhuis zat overleefde Neuengamme niet. Op 20 april waren al duizenden gevangenen weggevoerd en aan boord gebracht van onder andere de Cap Antona, die door de geallieerden voor een troepenschip werd aangezien en gebomba...

SPOTPRENT VAN DE WEEK Over karikaturen en satire: ofwel wat is de oorsprong van de spotprent?   “Het woord karikatuur dateert uit de periode van de Italiaanse Renaissance rond 1590 en beschrijft een type portret dat overdreven kenmerken weergeeft, meestal om een getuigenis af te leggen over de kenmerken van de geportretteerde – meestal zijn negatieve fysieke kenmerken en tekortkomingen accentuerend.” (C.C. McPhee, N.M. Orenstein, 2011) Aangenomen wordt dat het afkomstig is van de Italiaanse woorden ‘carico’ en ‘caricare’, die ‘beladen’ of ‘overdrijving’ betekenen. Die zijn op hun beurt van het Latijnse ‘carrus’ afkomstig, waar ons woord ‘kar’ ook vandaan komt. Het heeft ook een taalkundig verband met de namen van de gebroeders Agostino en Annibale Carraci uit Bologna. Zij namen geregeld een pauze van hun opdrachtwerk als portrettisten om tekeningetjes te maken van mensen met overdreven gelaatstrekken. Enerzijds als oefening en tijdverdrijf, anderzijds als een soort persoonlijk pro...

FOTO VAN WELEER  Internationale Dag voor Monumenten: werfkelders 18 April is, voluit, de Internationale Dag voor Monumenten en Archeologische Vindplaatsen. En daar zit Utrecht natuurlijk vol mee. Neem alleen al de resten van de Romeinse legerplaats die zich onder het huidige Domplein bevinden. Als grens van wat ooit het Romeinse Rijk was, had Utrecht een belangrijke rol, omdat het een doorwaadbare plaats in de rivier was, vandaar de naam: castellum Traiectum. Maar er is meer! De Utrechtse werfkelders zijn uniek in de wereld en daarom behoren zij ook tot het erkende erfgoed en zijn voorgedragen voor het UNESCO Werelderfgoed. Utrecht ontwikkelde zich vanaf het jaar 1000 steeds meer tot een bloeiende handelsplaats. Dat betekent vervoer van handelswaar. Destijds ging dat voornamelijk over het water, omdat in een boot meer spullen passen dan in een paard en wagen en een boot geen haver eet. Dus werden er grachten gegraven, allereerst de Oudegracht, de naam zegt het al. De aarde die werd...