OUD & WIJS Eponiemen

 

Eponiemen zijn woorden die zijn afgeleid van de namen van personen, echt bestaand of uit de mythologie. Onze taal kent er heel veel en sommige zijn heel bekend, andere zijn we van vergeten waar ze vandaan komen. Van de zeppelin weet men meestal wel dat die genoemd is naar zijn uitvinder Graf von Zeppelin, of dat de saxofoon is genoemd naar de Belgische Adolphe Sax, die zocht naar een instrument dat geschikt was om mee in een fanfareorkest te lopen. Een schuiftrombone is door zijn lengte bijvoorbeeld wat onhandig. Het woord ‘eponiem’ komt van het Griekse ‘eponomazein’, dat ‘noemen naar’ betekent.

Zo is het woord ‘hooligan’ al in 1894 voor het eerst genoemd in een Britse krant in een beschrijving van een rechtszaak tegen een jeugdbende in de Londense wijk Lambeth, de ‘Hooligan Boys’. Het is een verbastering van de Ierse naam ‘Houlihan’, en werd gegeven aan een Ierse familie emigranten in Londen die een nogal onaangepaste levenswijze erop nahielden. Zij kwamen regelmatig in cartoons voor op de voorpagina van het komische tijdschrift ‘Nuggets’ in de jaren 1890. Ook werden er regelmatig in de ‘music halls’ liedjes over de familie gezongen. Anderen beweren dat de naam afkomstig is van Patrick Hooligan, een Ierse misdadiger die zich in de jaren 1890 in Londen onledig hield met misdaden plegen.

Jean Nicot, die leefde van 1530 tot 1604, was de Franse ambassadeur in Portugal. Hij stuurde in 1560 het nieuw ontdekte geneeskrachtige wondermiddel ‘tabak’ naar zijn koningin Catharina de Médici, dochter van Lorenzo II de Médici, heerser van Florence. Zij was op 14-jarige leeftijd getrouwd met de even oude Hendrik II van Frankrijk, die in 1547 koning werd. Catharina leed aan hevige hoofdpijnen, waar de tabak volgens Nicot tegen zou helpen. Naar hem is ook het plantengeslacht Nicotiana genoemd, onderdeel van de nachtschadefamilie, waarvan de bekendste de tabaksplant is; de Nicoliana tabacum. In 1828 werd nicotine als stof voor het eerst geïsoleerd door de Duitse chemici Posselt en Reimann, die de stof naar Nicot noemden.

 

Charles Boycott was een Engelsman die namens een een Engelse graaf een stuk land in Ierland pachtte. In die tijd was er een grote protestbeweging gaande onder Ierse boeren, die vonden dat de pacht die zij moesten betalen veel te hoog was, De ‘Great Famine’, de Ierse hongersnood als gevolg van mislukte aardappeloogsten door de aardappelziekte, lag nog vers in het geheugen. Ierland had door de directe en indirecte gevolgen daarvan, zoals massale emigratie naar Amerika, bijna de helft van zijn inwoners verloren. De boeren verenigden zich in de Irish Land League en eisten 25% minder pacht en pachtbescherming. Charles Boycott weigerde daarop in te gaan. Daarop werd de burenhulp voor onder meer de oogst ingetrokken, maar toen Boycott dat probeerde te ondermijnen ging het verder: winkels weigerden te leveren, buren spraken niet meer met hem en de post werd niet meer bezorgd. Vijftig Engelse nationalisten trokken naar het landgoed om de oogst te redden, onder bescherming van een regiment soldaten en 1000 agenten. Zo werd er door de regering 10.000 pond uitgegeven om een oogst van 350 pond te redden. Bij gebrek aan een beter woord werd dit de eerste ‘boycot’ genoemd.